Techniki zdobienia porcelany

TRADYCJE MALARSTWO NA PORCELANIE

Według źródeł historycznych produkcję porcelanynajprawdopodobniej zapoczątkowano w Chinach już około 200 roku p.n.e., skąd Europejczycyzaczęli ją sprowadzać na stary kontynent na początku 16 w. Była produktemposzukiwanym, którego wartość w złocie określano na podstawie wagi.

We wczesnych latach 18 w. w Miśni rozpoczęto wytwarzaniebiałej porcelany o wysokiej temperaturze wypału. Później opanowano sposoby jejtrwałego zdobienia. Porcelana rozpowszechniła się na dworach władców i magnatówi stała się produktem bardzo poszukiwanym.

Popyt na porcelanę był tak duży, że zainteresowali się niąartyści, bowiem mecenasi sztuki coraz częściej zamawiali portrety i obrazywłaśnie na porcelanie. Wiele z powstałych wówczas dzieł, znajduje się dziś wmuzeach i kolekcjach. Są poszukiwane przez kolekcjonerów i uświetniają wnętrzareprezentacyjnych budowli.

WSPÓŁCZESNA RĘCZNIE ZDOBIONA PORCELANA

Współczesne ręcznie malowane obrazyna porcelanie są dużo trudniej dostępne niż antyki. Rynek został zalanymasowymi, maszynowo zdobionymi produktami, które ze sztuką nie mają wielewspólnego, zaś w środowisku artystycznym istnieje przekonanie, że malowanie naporcelanie jest zwykłym rzemiosłem, a jego wytwory - przedmiotami codziennegoużytku, malowanymi w banalne wzory.

Pomimo bogatych tradycji polskiejporcelany i obecności na polskim rynku renomowanych producentów porcelany,takich jak Ćmielów i Chodzież, Polacy są wyjątkowo nieufni wobec takichprzejawów działalności artystycznej. Nieustannie przywoływane jest pytanie o"granice sztuki", a misternie malowane porcelanowe naczyniapostrzegane są jako zwykłe "artykuły gospodarstwa domowego".

Tymczasem zdobienie porcelanywymaga dużej wiedzy technologicznej i olbrzymiej wprawy. To, co bez trudu możnanamalować na płaskim arkuszu papieru lub na płótnie, dużo trudniej przenieść natrójwymiarowe naczynie o nieregularnych kształtach, a gładki i śliski podkładnierzadko może sprawić artyście wiele niespodzianek.

Europa i świat od dawna docenia‘porcelain painting’ jako odrębną dziedzinę sztuki. W krajach zachodniej Europyoraz w USA, amatorzy malarstwa na porcelanie zakładają kluby i stowarzyszenia(także online), organizują pokazy, warsztaty i kursy, a nawet wydają magazynyilustrowane. Są kraje, np. Szwecja, gdzie do klubów malarskich zapisują sięcałe rodziny.

Widać stąd, że w naszym krajumalarstwo na porcelanie wymaga promocjii popularyzacji. Najwyraźniej umyka nam coś, co inni dostrzegli i docenili przed nami….

PIEC CERAMICZNY

Aby rozpocząć swoją przygodę zceramiką porcelany trzeba zakupić taki piec. Na polskim rynki działają licznefirmy, prowadzące sprzedaż pieców hobbystycznych. Jedynym problemem jest wysokikoszt pieca (od 4 tys. PLN).Piec ceramiczny jest niezbędny dotworzenia prac ceramicznych i porcelanowych. Obecnie są dostępne w sprzedażyelektryczne piece dla hobbystów, które cechuje prostota obsługi i niewielkierozmiary. Taki piec, zbudowany z gliny szamotowej osiąga zawrotne temperaturyaż do 1500 stopni Celsjusza. Jest przy tym bezpieczny w użytkowaniu, niewielkii nie wymaga gniazda siłowego. Najważniejsza zasada użytkowania pieca tochronienie go przed wilgocią!. Nie wolno go czyścić na mokro, ani wkładać doniego mokrych przedmiotów. Prace przeznaczone do wypału muszą być całkowiciesuche. Wkładanie wilgotnej gliny prowadzi do całkowitego zniszczenia pracy imoże uszkodzić piec. Nowoczesne piece ceramiczne są skomputeryzowane, możnawięc zaprogramować piec do wypału różnych materiałów (ceramika, szkło,porcelana), dla różnych etapów wypału (biskwit ok. 1100 stopni, szkliwienie ok.1300 stopni, zdobienie ok. 800 stopni) oraz dla przedmiotów o różnej grubości ścianki.

TECHNOLOGIA ZDOBIENIA PORCELANY I CERAMIKI

Termin ‘malarstwo na porcelanie’ oznacza zdobienie farbami białej szkliwionej porcelany.W produkcji porcelany możnawyróżnić kilka etapów. Proces technologiczny produkcji porcelany obejmuje (wdużym uproszczeniu ):

1. Etap formowania naczyń z gliny kaolinowej


2. Wypał na tzw. biskwit – produktmatowy.

3. Nałożenie i wypał szkliwa –produkt błyszczący nieprzepuszczalny dla wody.

W sklepach nabywamy szkliwione przedmiotyporcelanowe, które możemy zdobić ‘naszkliwnie’, to jest nakładać warstwę farbyna szkliwo. Istnieją także technologie zdobienia podszkliwnego (farba nakładanajest przed położeniem warstwy szkliwa) i wszkliwnego (farba nakładana jest wrazze szkliwem).

W niniejszym artykuleskoncentrowałam się na zasadach naszkliwnego zdobienia porcelany.

WYSOKOTEMPERATUROWA TECHNOLOGIA ZDOBNICZA

Wysokotemperaturowe zdobienieporcelany, bierze swoją nazwę od wysokiej temperatury wypału w piecuceramicznym (ok. 850 do 900 st.).

Farby przeznaczone do malowanianaszkliwnego mają postać sproszkowaną. Są to rozdrobnione minerały (tlenkimetali), które w wysokich temperaturach wtapiają się w szkliwo, są więccałkowicie nieusuwalne, a wymalowane w ten sposób naczynia można bez obawy myćmechanicznie. Farby ceramiczne także można w Polsce nabyć bez trudu. Sprzedaż farb i akcesoriów prowadzą zwykle sprzedawcypieców.

Przed malowaniem farby terozcieńczamy specjalnymi olejkami mineralnymi lub terpentyną. Stopieńrozcieńczenia zależy od celu, jakiemu farba ma służyć. Do pisania należyrozcieńczyć farbę do postaci płynnej, do malowania należy rozprowadzić farbę dokonsystencji pasty do zębów. Stosując olej mineralny, możemy dalej rozcieńczaćfarbę wodą, dla uzyskania jaśniejszych odcieni.

Malowanie polega na nakładaniu nanaczynie niezwykle cienkiej warstwy farby, w sposób podobny do technikiakwareli. Gdy nałożymy za grubą warstwę, po wypale na powierzchni naczynia mogąpowstać pęcherze i ubytki. Farba mineralna musi być rozprowadzona bardzorównomiernie. Początkującym zaleca się stosowanie wyłącznie gąbki dorozprowadzania farby, gdyż malując pędzlem bez wyczucia, robią smugi i plamy,które na dobre uwidaczniają się dopieropo wypale. Wówczas nie da się już nic skorygować.

Zdobienie farbami ceramicznymipozwala na wykonywanie bardzo precyzyjnych zdobień. Poniżej przykłady porcelanowych iceramicznych naczyń zdobionych w technologii wysokotemperaturowej:

Proces malowania jestczasochłonny, gdyż obejmuje kilka wypałów. Wypalamy z osobna każdą kolejnąwarstwę, do momentu, gdy uznamy obrazek za doskonały.

Złocenia wykonuje się prawdziwympłynnym złotem, które na etapie nakładania ma kolor brązowy…Dopiero po wypaleuzyskuje właściwy sobie połysk. Istnieją także farby lustrowe na bazie złota,które oprócz połysku właściwego kruszcowi, mają jeszcze zabarwienie (miedziane,zielone, fioletowe, czarne itp.)

Jednym z błędów, częstopopełnianym przez adeptów (sama nie jestem wyjątkiem od reguły), jestprzekonanie, że można poprawić nieudane pociągnięcie pędzla w następnym wypale.Farby do porcelany są transparentne. Pociągnięcia pędzla, nawet przykrytekolejną warstwą farby, są nadal widoczne.

W trakcie wypału, kolory tracąintensywność, dlatego zawsze nakładajmy bardziej intensywne odcienie, niż te,które chcemy otrzymać. Nie wszystkie farby mogą byćwypalane obok siebie w jednym wypale. Niektóre minerały reagują ze sobą wwysokich temperaturach i mogą się wzajemnie zobojętniać. W efekcie po wypale,możemy być zaskoczeni…..brakiem koloru.

Malowanie wysokotemperaturowe towyzwanie, ale zarazem wielka przyjemność i satysfakcja. Nagrodą za starania jest super-trwałyobraz na naczyniu lub płycie ceramicznej, który nigdy się nie zmyje. Wzorynaniesione w ten sposób są tak trwałe, że nawet pożar nie jest w stanie imzaszkodzić.

Malowane przedmioty świetniespełniają zarówno funkcję dekoracyjną, jak i użytkową. Wzory zachowujądoskonałą jakość (gładkość, połysk, żywość barwy) oraz trwałość. Można je myćręcznie, lub mechanicznie bez żadnychograniczeń

Mam nadzieję, że udało mi sięzainteresować Państwa moją ulubioną dziedziną twórczości i zachęcić do jejzgłębiania.